Twórcze przystosowanie

Tytułowe „Twórcze przystosowanie” to ładne określenie, którego kiedyś użyłem na męskim kręgu “Faceci z Ptasiej”. To termin znany mi ze szkoły psychoterapii Gestalt.
Ten termin wywołał zaciekawienie, co oznacza, że nie jest powszechnie znany.

Zatem do rzeczy, co to jest to twórcze przystosowanie?

Przyjrzyjmy się następującemu zdarzeniu.

Mały Józek jest na placu zabaw z osobą dorosłą, która jest jego opiekunem. Józek lubi się wspinać a na placu jest konstrukcja na którą wspinał się już nie raz.
Czuje się zatem pewnie, opiekun też jest spokojny bo zna pasje Józka i do tej pory nic złego mu się nie stało.
Tym razem coś idzie nie tak jak zawsze.
Józek spada i głośno płacze.
Opiekun zauważa otarcia na nóżkach Józka po upadku na piasek.
Tyle faktów.

Najprawdopodobniej Józek przeżywa szok, na swoją miarę i miarę tego wydarzenia.
Wtedy pobudzone jest jego ciało migdałowate, które rozpoznaje sytuację jako zagrożenie i przygotowuje cały organizm do jego odparcia…
Hipokamp wkrótce zbuduje nowe połączania w mózgu, które będą pamięcią tego zdarzenia i odpowiedzią na nie czyli twórczym przystosowaniem.

Jakie mogą być odczucia i uczucia „U” Józka?

1. Przestrach/zaskoczenie – spowodowane spadaniem.
2. Ekscytacja – spowodowana spadaniem.
3. Ból – bo zadrapania bolą.
4. Złość – bo nie tak miało być.
5. Radość – bo spadanie jest super, jednak trzeba płakać gdy dzieje się coś, że dorośli są wystraszeni.
6. Wstyd – bo co powie opiekun lub inni ludzie – być może Józek ma już doświadczenie z sytuacji gdy coś poszło nie tak jak oczekiwał/oczekiwano.
7. Wściekłość – Józek chciał coś udowodnić tą wspinaczką. Grał ze sobą w grę „następnym razem będę o jeden szczebel wyżej” i teraz poniósł porażkę.
8. Lęk – Czy teraz pozwolą mi tu przychodzić i wspinać się? Józek już wcześniej spotkał się z podobnymi ograniczeniami.
9. Coś jeszcze? Pewnie możesz coś dodać ze swojego doświadczenia.

Te uzasadnienia nie są świadomymi myślami Józka, są owocem jego wcześniejszych twórczych przystosowań. Nie wszystkie z odgadywanych odczuć i uczuć Józka się wykluczają i najpewniej kilka z nich wystąpi jednocześnie lub w sekwencji.

Sytuacja powoduje reakcję opiekuna, w której niebagatelną rolę odgrywają jego twórcze przystosowania, już wytworzone sobie w czasie jego życia. Zauważmy, że brak reakcji opiekuna, bo np. w jego ocenie to drobna sprawa i wystarczy to przemilczeć a Józek zaraz sam się uspokoi, też jest reakcją i manifestacją jego twórczego przystosowania.

Nie jest również wykluczone, że opiekun jest nowicjuszem i właśnie w nim będzie za chwilę powstawać nowe twórcze przystosowanie na okoliczność chłopców spadających na piasek…

Co może jednak zrobić opiekun, rozważmy kilka możliwości „R”:

1. Nakrzyczeć na Józka, że niezdara – co może np. rozładować emocje opiekuna, wywołane zdarzeniem.
2. Zawstydzić Józka – z uzasadnieniem, że chłopcy nie płaczą…
3. Udać obojętność – bagatelizować takie drobne zdarzenie ( drobne w opinii opiekuna).
4. Radośnie komentować – takie rzeczy się zdarzają, następnym razem pójdzie ci lepiej.
5. Zaprzeczać faktom – widzę, że wcale nie płaczesz, świetnie sobie radzisz.
6. Zapytać o uczucia Józka – jak się czujesz, co zrobić, żeby ci pomóc?
7. Odgadywać odczucia i uczucia Józka – bardzo boli, smutno ci, że się nie udało?
8. Motywować – trochę trudności nie zaszkodzi, następnym razem pójdzie ci lepiej.
9. Zagrozić – jak się nie uciszysz to wracamy do domu.
10. Uspokajać przytulając Józka i mówiąc jednocześnie – podmuchamy na kolanka to zaraz przestanie boleć.
11. Coś jeszcze? Na pewnie możesz coś dodać ze swojego doświadczenia lub obserwacji.

Już tylko z tych przykładów widać jaką mamy ilość kombinacji:

• wcześniejszych twórczych przystosowań Józka i jego opiekuna,
• odczuć i uczuć Józka oraz opiekuna w następstwie upadku,
• reakcji opiekuna i odpowiedzi Józka na tą reakcję.

Każda taka kombinacja jest uwarunkowaniem, które zostaje zapamiętane przez Józka i może prowadzić do wytworzenia, u niego, nowego twórczego przystosowania.

Na przykład kombinacja U 2, 3, 5, 8 / R 10 może spowodować ucichnięcie Józka i przyjęcie, że ukrycie swojej ekscytacji jest dla niego korzystne.

Jednak ta sama kombinacja może wywołać u Józka chęć podzielenia się swoją ekscytacją i sprawdzenia czy opiekun zaaprobuje następne eksperymenty ze spadaniem a to wywoła następną reakcję opiekuna itd.

Jak widać na tym prostym przykładzie powstawanie twórczego przystosowania jest procesem uwarunkowanym wieloma czynnikami a w szczególności poprzednimi twórczymi przystosowaniami.

Nikt, nawet uczestnicy tego zdarzenia, nie są w stanie przewidzieć jakie przystosowania się wykształcą, czy i jak będą „użyteczne”. Pewnie dlatego nazwano je twórczymi. Jednak jakieś powstaną.
Mozaika takich twórczych przystosowań buduje sieć reakcji z którą idziemy potem przez życie, zaskakując czasem samych siebie…

Jesteśmy istotami samoprogramującymi się, zwykle z małym udziałem świadomości. To można jednak zmieniać i zwiększać udział świadomości w tworzeniu twórczych przystosowań, ale o tym może w następnym artykule.

Więcej o Gestalt

Zdzisiek Kolmaga