Choroby psychosomatyczne i mechanizm ich powstawania
Chorób psychosomatycznych (które są prawdziwą chorobą ciała) nie daje się do końca wyjaśnić, a ich objawy uznaje się za medycznie niewytłumaczalne (z ang. MUS – Medically Unexplained Symptoms). Pacjent skarży się na dolegliwości bólowe, jednak badania krwi, rentgen czy USG nie pokazują przyczyny schorzenia. Jaki jest mechanizm powstawania chorób psychosomatycznych?
Choroby psychosomatyczne – najczęstsze objawy
Szacuje się, że na schorzenia psychosomatyczne w ogólnej populacji uskarża się 1 do maksymalnie 2 osób na 10. Najczęściej występujące objawy dotyczą układu pokarmowego. W zespole jelita drażliwego pierwotna przyczyna choroby nie jest znana, badania nie wykazują zmian organicznych ani biochemicznych, jednak chory, szczególnie w sytuacji stresu odczuwa bóle i/lub wzdęcia brzucha, nudności, wymioty, ma biegunki lub zaparcia. U 70-90 proc. pacjentów cierpiących na zespół jelita drażliwego występują zaburzenia osobowości, niepokój lub depresja. Cierpiący na zaburzenia psychosomatyczne mogą doświadczać również objawów neurologicznych (bóle mięśni), objawów ze strony układu oddechowego (astma) lub odczuwać chroniczne przemęczenie.
Mechanizm powstawania chorób psychosomatycznych
Zaburzenia psychosomatyczne trudno wyjaśnić, a pacjenci często nie uświadamiają sobie, co może powodować ich schorzenie. U człowieka strefa psychiczna i fizyczna przenikają się wzajemnie, są nierozdzielną jednością. Żyjący organizm jest systemem komunikacji, molekuły i komórki cyklicznie rozpoznają się i komunikują poprzez wzajemne rozumienie sygnałów. To, w jaki sposób postrzegamy siebie i świat, wpływa na to, w jaki sposób funkcjonujemy.
Istotą zaburzeń psychosomatycznych jest trudny do określenia wpływ psychiki na ludzkie ciało. Co ciekawe często występują w społeczeństwach uprzemysłowionych. Presja lansowanych standardów, konsumpcyjny styl życia, kilkunastogodzinny czas pracy lub jej brak, kłopoty finansowe, mocno ograniczają wolność, brak czasu na relacje z innymi ludźmi, powierzchowność relacji, są przyczyną przygnębienia, osamotnienia, przyczynia się do wewnętrznych konfliktów. Na poziomie podkorowym nieustannie mobilizowany jest nasz mechanizm walcz/uciekaj lub zamroź się, co powoduje, że zaczynamy funkcjonować poza oknem tolerancji afektywnej, nie ma nas „tu i teraz”, uciekamy w przeszłość lub robimy projekcje do przyszłości.
Osoby, które w dzieciństwie doświadczyły miłości i bezwarunkowej akceptacji, posiadają lepszą bazę do funkcjonowania w świecie. Zharmonizowany układ nerwowy, pozytywny obraz siebie i świata, poczucie własnej wartości oraz sprawczości sprzyjają pokonywaniu codziennych wyzwań. Poza bezpieczny styl więzi, nie dość uważny rodzic, nie reagujący na potrzeby dziecka, zaniedbanie, przemoc, nadużycia, inne trudne doświadczenia gromadzone podczas życia, nieumiejętność zadbania o siebie osłabiają nasz organizm. Trudno określić, jaki czynnik wywoła chorobę i czy w ogóle. U jednych trudne wydarzenia z dzieciństwa, jak np. przemoc domowa czy choroba alkoholowa jednego z rodziców spowodują padaczkę, a u innych zespół jelita nadwrażliwego. Choroba ujawni się jednak nie u każdego, kto przeżył życiowe trudności lub doświadczył traumy. Podatniejsze na zaburzenia psychosomatyczne są kobiety, mężczyźni częściej popadają w uzależnienia. Większe ryzyko wystąpienia chorób psychosomatycznych występuje u osób perfekcyjnych, wrażliwych, z wysokim ilorazem inteligencji.
Zachowania (styl funkcjonowania) i zaburzenia pochodzą że współdziałania, współzależności centralnego układu nerwowego i systemu immunologicznego, co oznacza zatem zacieranie się granic między zaburzeniami psychicznymi i somatycznymi.
Mindfulness, terapia traumy i psychoterapia w leczeniu chorób psychosomatycznych
Cierpiącym na zaburzenia psychosomatyczne często trudno uwierzyć, że ich choroba ma podłoże emocjonalne i że muszą pracować nad uwolnieniem się od stresu. Zatrzymanie się i skupienie uwagi na tym, co jest „tu i teraz”, na tym, czego doświadczamy w danym momencie potrafi działać leczniczo. Praktyka uważności, czyli mindfulness wywodząca się z zen pozwala nauczyć się panowania nad bodźcami, które oddziałują na naszą psychikę, a tym samym na nasze ciało. Obserwujemy, jak wpływa na nas konkretny impuls, jaką reakcję powoduje w naszym ciele. Przyjmujemy ten fakt, a następnie zostawiamy całą złą sytuację za sobą, bez rozpamiętywania i wracania do trudnych wydarzeń. Jeśli mamy skomplikowaną relację z matką i na samą myśl o spotkaniu lub rozmowie z nią zaczyna boleć nas głowa, zarejestrujmy to. Ale za chwilę odwróćmy swoją uwagę, żeby nie przypominać sobie wszystkich nieprzyjemnych sytuacji z nią związanych. Ruminacja, czyli powracanie do złych myśli i analizowanie ich, negatywnie wpływa na naszą psychikę i ciało.
Techniki mindfulness skutecznie pomagają w radzeniu sobie z problemami psychosomatycznymi.
W psychoterapii uwzględniamy wpływ wydarzeń stresowych na wystąpienie określonych reakcji somatycznych i emocjonalnych. Szczególnie wydarzenia traumatyczne, rozumiane jako przerażające doświadczenie życiowe, konfrontujące człowieka z uczuciem strachu, bezradności, przerażenia mogą powodować rozwinięcie zaburzeń pourazowych, w tym somatyzacje. Warto przy tym pamiętać, że dla małego dziecka brak poczucia bezpieczeństwa, nie dość responsywny emocjonalnie, czy zbyt wymagający rodzic, przemoc domowa, zaniedbanie, bycie świadkiem sytuacji zagrażających życiu mogą być doświadczeniami traumatycznymi, i w przyszłości skutkować zaburzeniami adaptacyjnymi, zaburzeniami osobowości, somatyzacjami, Complex PTSD czy DESNOS.
Terapia traumy uzwględnia nie tylko psychologiczne konsekwencje traumatycznego doświadczenia, ale obejmuje również pracę z takimi problemami jak utrata zdolności do regulacji emocji, dysocjacje, problemy interpersonalne.
Choroby psychosomatyczne pojawią się jako silna reakcja psychiczna na nierozwiązane konflikty, trudne relacje czy traumatyczne wydarzenia. Pacjent często nie łączy swojego stanu fizycznego z emocjami, których doświadcza podświadomie. Dlatego przy schorzeniach psychosomatycznych tak bardzo pomaga konsultacja z doświadczonym psychoterapeutą.
Źródła:
https://psychiatria.mp.pl/wywiady/116857,dolegliwosci-psychosomatyczne-jak-leczyc-chorych-na-stres
https://portal.abczdrowie.pl/zaburzenia-psychosomatyczne
https://portal.abczdrowie.pl/zespol-jelita-drazliwego
https://foodmedicineconference.wum.edu.pl/content/czym-jest-medycyna-zywienia-0
Strelau J., Zawadzki B., Konsekwencje psychiczne traumy, Wydawnictwo Scholar, Warszawa, 2009